دلایل ایجاد شپش سر و راهکار مقابله با آن

شپش سر! متاسفانه شنیدن نام این حشره هم می‌تواند باعث برانگیختگی‌ فوبیای درونی‌مان شود. حتی کافی است چند دقیقه درباره آن فکر کنید تا احساس خارش پوست سر به سراغتان بیاید. فرقی نمی‌کند تا حالا به شپش مبتلا شده‌اید یا نه. تصور ناخوشایندی که از این حشره در ذهن ما نهادینه شده است، به صورت پیش‌فرض باعث ایجاد چنین ترسی می‌شود.

شپش‌ها، حشراتی هستند که در دسته انگل‌ها طبقه‌بندی می‌شوند و یکی از مشکلات دیرینه جوامع یکجانشین به شمار می‌روند. با گذشت زمان و ارتقا بهداشت فردی مردم، ابتلا به شپش در دنیای امروز تا حد بالایی کنترل شده، اما متاسفانه هنوز ریشه کن نشده است. با این حال دیگر جای نگرانی نیست؛ چرا که پیشرفت تکنولوژی، توانستنه راهکارهای درمانی بسیار موثری برای از بین بردن آنها در اختیارمان قرار دهد.

شپش سر چیست؟ 

شپش سر، حشره‌ای بسیار کوچک است که 6 پا دارد و به صورت انگلی در بدن میزبان خود زندگی می‌کند. شپش‌‌ها اغلب به رنگ سفید مایل به خاکستری، زرد یا قهوه‌ای دیده می‌شوند. اما با رشد و تغذیه از خون میزبان، به تدریج رنگ نارنجی تا قرمز به خود می‌گیرند. 

شپش‌ بال ندارند و برخلاف تصور عموم، نمی‌تواند پرواز کند یا حتی بپرد. اما قدرت حرکت بسیار سریعی دارد که احتمال سرایت آنها را به صورت چشمگیری افزایش می‌دهد.

چیزی که احتمال دیدن آن بیش از حشره زنده و بالغ شپش وجود دارد، تخم‌های این حشره است که نیت یا رشک نامیده می‌شوند. نیت‌ها، اغلب سفید و خاکستری هستند و به قدری کوچکند که با شوره سر اشتباه گرفته می‌شوند. آنها در نزدیکی ریشه قرار دارند و محکم به ساقه مو متصل شده‌اند.
شپش‌ها، اغلب در نزدیکی پوست سر در ناحیه پشت گردن و پشت گوش تخم‌گذاری می‌کنند. جایی که از نظر دما، گرم‌تر از دیگر نواحی سر است و شرایط رشد را برای تخم‌ها فراهم می‌نماید.

پدیکلوز را بهتر بشناسید

پدیکلوز، اصطلاحی تخصصی برای بیان هجوم شپش‌ها به موهای سر یا بدن است. در پدیکلوزیس، فرد ممکن است مورد حمله شپش بالغ، تخم یا لارو این حشره قرار بگیرد که اغلب با خارش و سوزش پوست سر همراه است.

موهای ناحیه سر، معمول‌ترین مکان برای حمله شپش‌ها محسوب می‌شود. اما در برخی موارد، دیگر بخش‌های مو دار بدن مانند ریش، ناحیه شرمگاهی، زیر بغل و ... نیز ممکن است مورد هجوم شپش‌ها قرار بگیرند.

شپش‌ها چگونه سرایت می‌کنند؟

"شپش از چی بوجود میاد؟ " این جزو اولین سوالاتی است که فرد مبتلا از پزشک یا اطرافیانش می‌پرسد. متاسفانه با توجه به باورهای خرافی و رواج آنها، بسیاری معتقدند که شپش‌ها موجوداتی منشا گرفته از آلودگی و محیط‌های عفونی هستند. پیش از هر چیز، لازم است بدانید که مبتلا شدن به شپش سر، نشانه بهداشت فردی ضعیف یا آلودگی نیست. شپش‌، بیماری باکتریایی یا ویروسی نیست که در محیط‌های آلوده به وجود بیاید. بلکه نوعی حشره زنده است که ممکن است در اثر تماس با پوست سر و مو، هر فردی را مبتلا کند.

چه کسانی بیشتر شپش‌ می گیرند؟

شپش، معمولا در کودکان و نوجوانان دیده می‌شوند، اما ابتلای بزرگسالان نیز غیر معمول نیست. این حشره، از طریق تماس مستقیم مو، کلاه، شال، و ... از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

نکته مهمی که درباره انتقال و سرایت شپش وجود دارد، نقش حیوانات خانگی است. بعضی افراد به اشتباه گمان می‌کنند که حیواناتی مانند سگ و گربه ممکن است علت شپش سر شوند، در صورتی که شپش، انگلی اختصاصی برای انسان است و حیوانات را درگیر نمی‌کند.

علت شپش‌ سر در بزرگسالان

علت شپش سر در بزرگسالان می‌تواند به دلیل استفاده از شانه، بالش، کلاه، لباس و یا هر وسیله مشترک دیگری باشد. مساله انتقال کودک و بزرگسال ندارد. به وسیله استفاده مشترک از وسایل آلوده همه میتوانند به این حشره آلوده شوند.

علائم ابتلا به شپش یا پدیکلوزیس

همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد، شپش‌ها حشراتی موذی با زندگی انگلی هستند که از خون میزبان خود تغذیه می‌کنند. به همین خاطر است که وجود آنها روی پوست سر، اغلب با علائم و نشانه‌های ناخوشایندی همراه است که از معمول‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خارش

شایع‌ترین علامت ابتلا به شپش سر، خارش غیر معمول پوست سر، پشت گوش و پشت گردن است که نوعی واکنش آلرژیک بدن نسبت به حضور شپش محسوب می‌شود. این علامت، معمولا بعد از 4 تا 6 هفته پس از ابتلا به شپش بروز می‌کند.

• احساس حرکت شپش

یکی از علائم دیگر ابتلا به شپش، احساس حرکت آن روی پوست اطراف سر یا کف سر است. همچنین، ممکن است در برخی موارد آن را روی تار موهایتان نیز مشاهده کنید. اما به خاطر اندازه کوچک و حرکت سریع، اغلب به سختی قابل ردیابی و تشخیص هستند.

• مشاهده نیت‌ها

یکی از بارزترین شاخص‌های ابتلا به شپش، مشاهده نیت‌ها است. این حشرات تا پیش از خروج از تخم، جایگاه ثابتی دارند و به سختی از ساقه مو جدا می‌شوند. آنها اغلب به صورت دسته‌ای روی تار موها قرار می‌گیرند.

• وجود زخم

افزایش جمعیت شپش‌ها، خاراندن پوست سر، عدم درمان به موقع و ... می‌توانند زمینه ساز ایجاد زخم‌های عفونی، ملتهب و دردناک باشند. همچنین، این زخم‌ها ممکن است تبدیل به برآمدگی‌های کوچک قرمز رنگ شوند که گاهی حامل عفونت‌های باکتریایی هستند.

چگونه شپش سر را تشخیص دهیم؟

شانه زدن موها به کمک شانه دندانه ریز، روشی اصولی و تایید شده برای تشخیص صددرصدی شپش‌ها معرفی شده است.

برای استفاده اصولی از این شانه و یافتن شپش‌ها، می‌توانید مراحل زیر را دنبال نمایید:

• برای شروع، به نزدیک‌ترین داروخانه مراجعه کنید و شانه پلاستیکی دندانه ریزی را تهیه نمایید. این ابزار با اسم «شانه تشخیص شپش سر» نیز شناخته می‌شود.
• سپس به حمام بروید و موهایتان را با شامپوی معمولی به خوبی بشویید.
• حوله تمیزی را انتخاب کنید و رطوبت اضافی مو را بگیرید. این حوله را تا اطلاع ثانوی و اطمینان از وجود یا عدم وجود شپش، دور از دسترس دیگر اعضای خانواده قرار دهید.
• توجه داشته باشید که برای بررسی شپش سر، موها باید کمی مرطوب باشند. این امر، از پریدن و حرکت شپش‌ها جلوگیری می‌نماید و پروسه پیدا کردن آنها را راحت می‌کند.
• در مرحله بعد، موها را به آرامی با برس معمولی شانه بزنید تا کاملا صاف شود.

• قرار گرفتن در زیر منبع نور(بهتر است نور طبیعی آفتاب باشد) به تشخیص بهتر شپش‌ها کمک می‌کند.
• حالا شانه دندانه ریزی که تهیه کرده‌اید را بردارید. موها را یک طرف جمع کنید و از همان سمت، بررسی وجود شپش را شروع نمایید.
• در این روند، از انگشتان خود برای جدا کردن لایه‌های مو کمک بگیرید. شانه را به صورت عمود در بالای سر قرار دهید، به شکلی که دندانه‌های آن با پوست سر تماس داشته باشند. سپس شانه را با ملایمت به سمت انتهای موها هدایت نمایید.
• این کار را برای تمام بخش‌های مو انجام دهید. اگر موهایتان خیلی پر یا ضخیم است ، بهتر است بخشی از آن را کوتاه نمایید یا از کلیپس برای نگه داشتن آنها کمک بگیرید.
• در انتهای بررسی هر بخش از مو، با دقت به دندانه‌های شانه توجه کنید. به علاوه، هربار آن را به کمک دستمال سفید و تمیزی پاک کنید و وجود شپش زنده را بررسی نمایید.

• بعد از اتمام بررسی هر بخش از مو، شانه را با آب گرم بشویید و آبکشی کنید. این کار برای جلوگیری از سرایت شپش‌های احتمالی به نقاط مختلف پوست سر انجام می‌شود و اجرای آن بسیار مهم است.
• تمام این مراحل را برای همه بخش‌های مو اجرا نمایید. حتی توصیه می‌شود دو تا سه بار این کار را تکرار کنید تا کاملا مطمئن شوید.
• وقتی کار بررسی به پایان رسید، شانه و گیره‌ها را به خوبی با آب گرم و مواد شوینده تمیز کنید. به علاوه، دستمالی که برای تمیز کردن شانه استفاده کرده‌اید را در اولین فرصت به سطل زباله بیندازید.
• اگر هرگونه شپش یا تخم شپش را در مراحل جستجوی خود پیدا کرید، بهتر است به سراغ بخش راهکارهای درمانی بروید. اما اگر حشره‌ای پیدا نشد، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که به شپش مبتلا نشده‌اید. با این وجود اگر باز هم نگران این موضوع هستید، توصیه می‌شود به مراکز بهداشت مراجعه نمایید. می‌توانید از کارشناسان سلامت درخواست کنید موهایتان را از نظر وجود شپش بررسی نمایند.

درمان پزشکی-دارویی شپش

همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد، ابتلا به شپش معضل تازه‌ای نیست. با این اوصاف، بدیهی است که روش‌های درمانی سنتی و نوین بسیاری برای از بین بردن آن وجود داشته باشد. اما در حال حاضر،  استفاده از محلول و لوسیون‌های شیمیایی، موثرترین و پرطرفدارترین راهکارهای درمان شپش محسوب می‌شوند. این درمان‌های پزشکی، به دو صورت بدون نیاز به نسخه و نیازمند نسخه در داروخانه‌ها موجود هستند.

راهکارهای بدون نسخه برای درمان شپش

• پرمترین (نیکس)

پرمترین یا نیکس، نسخه فراوری شده پیرترین است که به عنوان ماده‌ای سمی برای شپش‌ها شناخته می‌شود. پیرترین، ترکیبی شیمیایی است که به صورت طبیعی از عصاره گل داوودی استخراج می‌شود. پرمترین به دو شکل شامپو(محلول) و کرم عرضه می‌شود و برای از بین بردن شپش‌ها کاربرد دارد. این دارو با مکانیسم فلج کردن، شپش‌ها و تخم‌های آن را از بین می‌برد.

برای استفاده از پرمترین، ابتدا موهایتان را با شامپو بشویید. سپس مطابق دستورالعمل محصول، آن را روی موهایتان بمالید و اجازه دهید در مدت زمان تعیین شده باقی بماند. در آخر، موهایتان را با آب ولرم بشویید. پرمترین در اولین بار مصرف، نمی‌تواند همه شپش‌ها و تخم‌های آنها را ار بین ببرد و درمان باید 9 تا 10 روز بعد از اولین مصرف، دوباره تکرار شود.

• ایورمکتین

داروی بدون نسخه دیگری که برای از بین بردن شپش‌ها کاربرد دارد، ایورمکتین است. ایورمکتین نیز مانند پرمترین با مکانیسم فلج کردن شپش عمل می‌کند و آن را از بین می‌برد. این دارو به دو شکل قرص و لوسیون در دسترس است. امکان استفاده بدون نسخه از لوسیون این ترکیب، برای کودکان 6 ماهه و بزرگسالان تایید شده است.

برای استفاده از لوسیون ایورمکتین، آن را روی موهای خشک بمالید و اجازه دهید 10 دقیقه بماند. سپس آن را با آب بشویید و موهایتان را به خوبی آبکشی کنید.

راهکارهای نیازمند نسخه برای درمان شپش

• اسپینوساد (ناتروبا)

اسپینوساد، دارویی ضد انگل است و تهیه آن به نسخه پزشک احتیاج دارد. این دارو به صورت محلول سوسپانسیون عرضه می‌شود و با فلج کردن شپش‌ها، آنها را از بین می‌برد. استفاده از اسپینوساد برای بزرگسالان و کودکان بالای 6 ماه مناسب است.

برای مصرف ناتروبا، مقدار کافی از آن را به موهای خشک خود بمالید و 10 دقیقه صبر کنید. سپس موهایتان را با شامپو بشویید و آبکشی نمایید. ناتروبا معمولا در همان اولین بار مصرف، تمام شپش‌ها و نیت‌های آن را از بین می‌برد و نیازی به استفاده مجدد ندارد.

• مالاتیون

مالاتیون، یکی از داروهای ضد شپش بسیار موثر است که به صورت لوسیون عرضه می‌شود. این دارو، اغلب برای بزرگسالان و کودکان 2 سال به بالا تجویز می‌شود. مالاتیون در بیشتر موارد، همان بار اول شپش‌ها را از بین می‌برد. اما در صورت لزوم، 7 تا 9 روز بعد از اولین درمان می‌توان آن را دوباره استفاده کرد.

• ایورمکتین (استرومکتول)

ایورمکتین علاوه بر انواع لوسیون بدون نسخه خود، به عنوان قرص خوراکی نیز موجود است. اما به دلیل ایجاد خطر در دوزهای بالا، تنها با نسخه پزشک در دسترس افراد قرار می‌گیرد. اگر سایر درمان‌های موضعی پوست سر نتواند شما را از شر شپش‌ها خلاص کند، پزشک استرومکتول خوراکی را برایتان تجویز می‌نماید.

روش‌های خانگی برای از بین بردن شپش

برخی افراد از پیش گرفتن درمان‌های دارویی و شیمیایی سرباز می‌زنند. عدم درمان به موقع شپش، ممکن است با عوارض جدی و ناخوشایندی همراه باشد. زخم‌های ملتهب و دردناک، گسترش عفونت، خارش آزاردهنده و ... از جمله مهم‌ترین این عارضه‌ها هستند.
اگر ترجیح می‌دهید برای درمان شپش خود یا فرزندتان از داروهای شیمیایی استفاده نکنید، بهتر است در اولین فرصت به سراغ روش‌های خانگی بروید.

از موثرترین روش‌های درمان و کنترل شپش به صورت خانگی، می‌توان موارد زیر را نام برد:

شانه کردن موهای خیس

شانه کردن موها در حالی که هنوز خیس هستند، در کاهش و کنترل تکثیر شپش‌ها موثر است. برای افزایش راندمان این روش، توصیه می‌شود از شانه‌های دندانه ریز مخصوص شپش کمک بگیرید. فواصل محدود بین دندانه‌های این شانه، تخم شپش و شپش‌ها را به راحتی به دام می‌اندازد.

برای استفاده از این شانه، موهایتان را به دسته‌های کوچک تقسیم کنید و آنها را با دقت شانه نمایید. این کار را بعد از حمام و زمانی که موهایتان خیس و تمیز هستند انجام دهید.

کمک گرفتن از روغن‌های گیاهی

مطالعات بالینی انجام شده در این زمینه، نشان داده‌اند که استفاده از روغن‌های گیاهی در از بین بردن شپش‌ها مفید است. این روغن‌ها، فضای پوست سر را اشباع می‌کنند و باعث محرومیت شپش از هوا می‌شوند. از جمله روغن‌هایی که برای از بین بردن شپش‌ها کاربرد دارند، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• روغن کرچک
• روغن زیتون
• روغن درخت چای
• روغن یلانگ یلانگ

اگر نسبت به این روغن‌ها حساسیت یا آلرژی خاصی(پوستی/تنفسی) ندارید، می‌توانید برای درمان شپش از آنها کمک بگیرید.

استفاده از ترکیبات خفه کننده

فراورده‌هایی که در ساختار خود حاوی مقدار بالایی روغن یا چربی هستند، به عنوان عوامل خفه کننده شپش در نظر گرفته می‌شوند. نحوه تاثیر این روش، مانند روغن‌های گیاهی است و هوا را از محیط زیست شپش‌ها دور نگه می‌دارند.
موادی که در این راهکار خانگی کاربرد دارند عبارتند از:

• روغن‌های حیوانی و طبیعی
• سس مایونز
• مارگارین یا کره
• ژله نفتی

برای استفاده از این روش، کافی است یکی از مواد نام برده را انتخاب کنید. سپس مقدار زیادی از آن را روی پوست سر و موهایتان بمالید. مطمئن شوید تمام قسمت‌های مو، کاملا به این ماده آغشته شده باشد.
سپس موهایتان را با لایه‌ای از پلاستیک یا نایلکس تمیز بپوشانید و کلاه دوش بگذارید. اجازه دهید این مواد در تمام طول شب روی موهایتان بماند. در این بازه زمانی، بیشتر شپش‌ها از بین می‌روند. نهایتا، صبح به حمام بروید و موهایتان را به خوبی با شامپو بشویید. این درمان خانگی را می‌توانید تا خلاص شدن کامل از شر شپش‌ها ادامه دهید.

به عنوان سخن آخر لازم است توجه داشته باشید که ابتلا به شپش، امری شایع است و ممکن است برای هر کسی پیش بیاید. اگر اخیرا خودتان یا یکی از اعضای خانواده به شپش مبتلا شده‌اید، بهتر است در وهله اول آرامشتان را حفظ کنید. سپس با بررسی‌های آموزش داده شده، از وجود شپش اطمینان حاصل نمایید. در قدم بعدی، می‌توانید از راهکارهای خانگی کمک بگیرید یا به پزشک مراجعه کنید. در تمام این مراحل، به یاد داشته باشید که امروزه شپش به راحتی درمان می‌شود و اصلا جای نگرانی وجود ندارد.